Specyficzne trudności w uczeniu się? Co to jest dysleksja, dysgrafia, dysortografia?

Specyficzne trudności w uczeniu się to takie, których przyczyna nie tkwi w niskim poziomie inteligencji ani wadach narządów zmysłów. Ich występowanie wiąże się natomiast z zaburzeniem systemu percepcyjno- motorycznego oraz zaburzeniami procesów poznawczych, takich jak myślenie, pamięć, uwaga.

Specyficzne trudności w uczeniu się znacznie ograniczają możliwości uczenia się dziecka, a podejmowane przez niego wysiłki i starania nie wpływają na poprawienie wyników.

Symptomy specyficznych trudności w uczeniu się:

• zakłócenie rozwoju, integracji i realizacji zdolności językowych i pozajęzykowych,
• długotrwały stan,
• poziom inteligencji przeciętny lub ponad przeciętny,
• prawidłowo funkcjonujące zmysły: szczególnie wzrok, słuch i dotyk,
• właściwy poziom sprawności motorycznej,
• możliwość uczenia się adekwatny do wieku,
• trudności wpływają na poczucie własnej wartości i samoocenę, utrudniają edukację, aktywność zawodową i społeczną,
• trudności wpływają na czynności dnia codziennego.

Problem wewnętrznych przyczyn trudności w uczeniu się jest niezwykle skomplikowany i stanowi przedmiot badań wielu dyscyplin naukowych, głownie pedagogiki specjalnej (rewalidacyjnej), a także psychologii klinicznej, logopedii i niektórych działów medycyny. Szczególnie ważne w tej dziedzinie są badania dzieci z tzw. specyficznymi trudnościami w nauce pisania i czytania. Chodzi o dzieci, które pomimo prawidłowego poziomu inteligencji i korzystnych warunków szkolnego uczenia się nie mogą w przewidzianym czasie lub niekiedy w ogóle nauczyć się poprawnie pisać i czytać.

Powstało wiele koncepcji wyjaśniających etiologię tych zaburzeń. Aktualnie określa się je trzema odrębnymi nazwami: dysleksja, dysortografia, dysgrafia, zgodnie z przeprowadzonymi badaniami związanymi z tym problemem , opracowanymi przez Martę Bogdanowicz (1984).

Dysleksja rozwojowa- to częsta diagnoza pojawiająca się w opiniach dzieci mających specyficzne trudności w nauce. Termin ten oznacza specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu.

Dysortografia- to trudności w opanowaniu umiejętności poprawnego pisania.

Dysgrafia– to trudności osiągania dobrego poziomu graficznego pisania.

Jednym z najtrudniejszych zagadnień jest ustalenie patomechanizmów warunkujących zaburzenia procesu pisania i czytania. W literaturze wyodrębnia się kilka koncepcji np.:

• koncepcje genetyczna- zgodnie z którą zaburzenia są uwarunkowane genetycznie, W. Morgan (1896)
• koncepcja organiczna- według niej pierwotnymi przyczynami zaburzeń w nauce pisania i czytania są względnie rozległe uszkodzenia centralnego układu nerwowego powstałe w okresie płodowym, podczas porodu lub we wczesnym dzieciństwie, H. Spionek (1963, 1965,1970,1973)
• koncepcja opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego- dysleksja rozwojowa jako niedojrzałość mózgowa, opóźnienia rozwoju poszczególnych funkcji percepcyjno- motorycznych uwikłanych w procesie pisania i czytania oraz zakłócenia w zakresie współpracy tych funkcji M. Bogdanowicz (1984)
• koncepcje emocjonalne- zaburzenia są zjawiskiem wtórnym względem zakłóceń życia emocjonalnego dziecka, Norris G. Haring i Richard L. Schiefelbusch (1977)
• koncepcja hormonalna- nadprodukcja hormonów, np. testosteronu, co wpływa na niedokształcenie struktury niektórych okolic kory mózgowej i nieprawidłowy model mózgu tzn. zablokowanie rozwoju prawej półkuli mózgowej M. Bogdanowicz (1994)

Aktualnie twierdzi się, że dysleksja, dysortografia i dysgrafia nie powstają wyłącznie w wyniku działania czynników jednorodnych.

Kiedy można rozpoznać dysleksje u dziecka?

Zgodnie z rozporządzeniem o pomocy psychologiczno- pedagogicznej w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno – pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, nauczyciele edukacji wczesnoszkolnej rozpoznają i zaspokajają indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne ucznia oraz rozpoznają jego indywidualne możliwości psychofizyczne. Rozpoznanie to służy wyłonieniu uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi a przede wszystkim ryzyka dysleksji. W wieku 7-8 lat można ocenić ryzyko dysleksji, a w wieku 8-9 lat dokonać wstępnej diagnozy w poradni psychologiczno- pedagogicznej. Należy pamiętać, że właściwą diagnozę dysleksji rozwojowej można postawić dopiero po ukończeniu III klasy szkoły podstawowej. Dziecko otrzymuje opinie tylko raz i jest ona ważna przez cały okres kształcenia. Ponieważ zagrożenie dziecka dysleksją można stwierdzić już we wczesnym dzieciństwie, tak ważne jest wczesne rozpoznanie symptomów i podjęcie działań korekcyjnych. Pierwsze symptomy ryzyka dysleksji mogą u dziecka rozpoznać rodzice. W wieku przedszkolnym i szkolnym wskazana jest wspólna obserwacja rodziców i nauczycieli pracujących z dzieckiem. Ryzyko dysleksji nie oznacza, że u dziecka rozwinie się dysleksja. Odpowiednie kroki podjęte zarówno przez nauczycieli, jak i rodziców, przy wsparciu specjalistów mogą skutecznie pomóc dziecku. Właściwe wsparcie sprawia, że ryzyko dysleksji lub dysleksja nie są równoznaczne z niepowodzeniem szkolnym. Każde dziecko może odnieść sukces!

Badanie pod kątem dysleksji rozwojowej przeprowadza zespół specjalistów w poradni psychologiczno- pedagogicznej.

Symptomy ryzyka dysleksji:

Niemowlęctwo i okres poniemowlęcy 0-2 rok życia

• dziecko nie raczkuje lub czyni to niechętnie,
• słabo chwyta przedmioty,
• ma trudności z utrzymaniem równowagi,
• dziecko później niż dzieci w jego wieku zaczyna wypowiadać pierwsze słowa i zdania,
• nie radzi sobie z układaniem klocków,
• nie próbuje samo rysować,
• nieporadność w czynnościach samoobsługowych, takich jak: ubieranie się, jedzenie za pomocą łyżki, mycie rąk,
• opóźnienia w rozwoju ruchowym- dziecko później zaczyna chodzić i biegać.

Wiek przedszkolny 3-6 rok życia

• dziecko nieprawidłowo wymawia wiele głosek, trudno mu budować wypowiedź, używać złożonych wyrazów, słabo zapamiętuje nazwy, zniekształca je,
• w mowie używa jedynie pojedynczych słów lub prostych zdań,
• kłopot sprawia mu zapamiętanie krótkiej piosenki lub wierszyka,
• ma trudności w czynnościach wymagających sprawności manualnej, takich jak zawiązywanie butów, zapinanie guzików, nawlekanie, trudno mu zawiązać kokardę, posługiwać się sztućcami, ciąć za pomocą nożyczek,
• niewłaściwie trzyma ołówek lub kredkę: zbyt słabo lub zbyt mocno przyciska,
• niechętnie podejmuje się rysowania, a prace są prymitywne,
• budowanie z klocków lub układanie puzzli sprawia mu trudność,
• ma problemy z utrzymaniem równowagi, chodzeniem po linii, staniem na jednej nodze, słabo biega,
• przejawia niechęć do zabaw ruchowych, jest niezdarne ruchowo,
• jest oburęczne,
• nie potrafi podzielić słowa na sylaby, klaszcząc, wymienić słów na wskazaną głoskę,
• często niewłaściwie wymawia i przekręca trudne wyrazy, wypowiedzi nie są poprawne gramatycznie,
• trudność sprawia mu zapamiętanie dwu i więcej poleceń naraz, zapamiętanie sekwencji, np. nazw dni tygodnia, pór roku, itp. myli nazwy co maja podobne brzmienie.

Wiek szkolny od 7 roku życia

• dziecko napotyka trudności podczas nauki czytania: czyta bardzo wolno, często głoskuje i nie zawsze potrafi dokonać właściwej syntezy (złożyć wypowiadane głoski w jedno słowo), lub czyta szybko, popełniając wiele błędów, przekręca wyrazy, nie rozumie przeczytanego tekstu,
• ma problemy w zakresie koordynacji wzrokowo- ruchowej, np. z rzucaniem i chwytaniem piłki, rysowaniem szlaczków, czy złożonych figur geometrycznych,
• podejmując próby pisania, często zapisuje zwierciadlane odbicie liter i cyfr, nie mieści się w liniaturze, zagina rogi kartki, pisze wolno, a ręka szybko się męczy, podczas przepisywania popełnia błędy, myli litery podobne kształtem, a podczas pisania ze słuchu myli litery odpowiadające głoskom o podobnym brzmieniu: z-s, d-t, k-g, ma trudności ze stosowaniem zmiękczeń, często dodaje, opuszcza, przestawia lub podwaja litery i sylaby, zdarza się, że pisze wyrazy bezsensowne,
• funkcje wzrokowe są zaburzone: z trudnością wyodrębnia elementy z całości, ma też problem ze scalaniem części w jedną całość np. podczas układania puzzli, oraz z wyszukiwaniem różnic w podobnych obrazkach i kształtach, myli litery podobne graficznie:m-n, t-ł, p-b-d podczas czytania i pisania,
• dziecko słabo orientuje się w schemacie ciała i w przestrzeni, myli kierunki: prawo- lewo, ma trudności z określeniem części ciała: prawe- lewe,
• dziecko słabo biega i skacze, trudność sprawiają mu ćwiczenia z wykorzystaniem równowagi i układy gimnastyczne, z trudem uczy się jazdy na rowerze czy hulajnodze, niechętnie bierze udział w zajęciach wychowania fizycznego i zabawach ruchowych.

Pamiętajmy! Dysleksja rozwojowa nie u każdego dziecka przejawia się tak samo. Nie wszystkie z wymienionych symptomów muszą wystąpić u dziecka z ryzykiem dysleksji.

DEKALOG DLA RODZICÓW DZIECI DYSLEKTYCZNYCH

1. Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego lub odmiennego.
2. Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizuje je to do pracy.
3. Nie łudź się, że dziecko “ samo z tego wyrośnie”, “weźmie się w garść” lub, że ktoś je z tego “wyleczy”.
4. Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
5. Nie ograniczaj dziecku zajęć pozalekcyjnych, aby miało więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń.
6. Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
7. Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka : na czym polegają i co jest ich przyczyną.
8. Skonsultuj się ze specjalistą – psychologiem, pedagogiem, logopedą.
9. Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
10. Chwal i nagradzaj dziecko nie tyle za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.

Aby jak najwcześniej pomóc dziecku :

• zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga.
• korzystaj z odpowiednie literatury i fachowej pomocy nauczyciela-terapeuty ( w formie terapii indywidualnej i grupowej).
• bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.

Powodzenia dla Was rodzice i dla Was mądre dzieci!