Wybiórczość pokarmowa, a procesy przetwarzania sensorycznego

Wybiórczość pokarmowa

Coraz częściej do mojego gabinetu trafiają zaniepokojeni rodzice z dziećmi, które nie chcą spożywać jedzenia, lub zjadają kilka produktów im odpowiadających. Rodzice biją o alarm by pomóc swojemu dziecku.  Pragną by ich pociechy zjadały zdrowe posiłki lub jadała więcej produktów niż obecnie znajduje się w ich diecie.

A cóż preferują dzieci? Lista bywa krótka, zazwyczaj preferują zupy w konsystencji kremów, naleśniki, placki, parówki, frytki, ziemniaki oraz serki i słodycze. Ewentualnie przetarte owoce, ale ich minimalny wachlarz smaków.

Szczegółowy wywiad z rodzicem daje mi wiele informacji bym mogła stwierdzić, dlaczego dziecko jest „niejadkiem”? Często powodem jest wybiórczość pokarmowa. A czym ona jest?

Kochani, nie istnieje uniwersalna definicja! Wybiórczość pokarmowa opisywana jest jako:

– odmowa przyjmowania pokarmów pod względem odżywczym,

– całkowita odmowa pewnych produktów spożywczych lub grup produktów np. pod względem nazwy produktu,

– niespełnienie oczekiwań rodziców pod względem różnorodności w diecie.

Szacuje się u od 8- 50 % dzieci wybiórczość pokarmową, w tym już 19% w wieku niemowlęcym, a 50 % po 24 miesiącu życia.

Obserwuje się dzieci z trudnościami podczas karmienia piersią, podczas wprowadzania do diety nowych produktów oraz wprowadzania pokarmów stałych. Trudności te występują z różną siłą.

Obecnie wymienia się kilka stopni wybiórczości pokarmowej, wszystko zależy od dziecka.

Warto wiedzieć, iż wysoka selektywność według cech sensorycznych- awersje pokarmowe mogą wpływać negatywnie na rozwój umiejętności motorycznych, jamy ustnej, co w efekcie może doprowadzić do opóźnienia rozwoju mowy.

Z jakiego powodu dzieci jedzą selektywnie?

Poniżej pozwolę sobie przybliżyć kilka ważnych powodów:

Neofobia- definiowana jako lęk lub niechęć do próbowania nowej lub nieznanej żywności, wyglądającej na nieznaną. Związana jest z niską akceptowalnością żywności. Najczęściej występująca w wieku od 2 do 5 r. ż.

Czynniki sensoryczne- zapach, smak, wygląd, konsystencja pokarmu,

Czynniki medyczne- stany chorobowe,

Osoby, dzieci z ASD- zaburzenia czucia, konsystencja pokarmu, nadwrażliwość na dźwięki, mają wpływ na pożywienie,

Awersja pokarmowa- np. w przypadku nadreaktywność na zapachy

Dysfagia- zaburzenia połykania

ARFID- zaburzenie polegające na ograniczeniu lub unikaniu przyjmowania pokarmów.  W klasyfikacji DSM-5 zaburzenie ARFID. Dzieci stwarzają wrażenie, jak gdyby nie odczuwały głodu, bardzo długo potrafią wytrzymać bez jedzenia- pozorny brak zainteresowania pokarmem.

Wybiórczość pokarmowa podział:

– ze względu na typ pokarmu (np. tylko nabiał, owoce, warzywa)

– ze względu na markę produktu (lojalność w/g marki)- za względu na kolor produktu (np. tylko czerwone, zielone itd.)

– ze względu na tekstura produktu (np. wodniste, gęste, gładka konsystencja itd.)

– ze względu na temperaturę produktu (ciepłe, zimne)

– ze względu na wygląd produktu lub sposób podania (składniki na talerzu nie mogą być połączone, sos nie może łączyć się z sałatką itp.)

Poważnym utrudnieniem jest niechęć dziecka do spożywania grudek w pokarmie np. owoce w jogurcie. Wówczas część dzieci ma odruch wymiotny lub się dławi, inne unikają tego typu pokarmy. Niektóre zwraca uwagę na kolor produktu, kształt np. zadają tylko okrągłe małe produkty np. jagody, małe pomidorki itp. jednak tych produktów nie zjedzą w innej konsystencji.

Wybiórczości pokarmowa wpływa na trudności w funkcjonowaniu całej rodziny, organizacji dnia, a tym bardziej podczas wyjazdów, spotkań w restauracjach. Dzieci często nie korzystają z wielu atrakcji np. unikają urodzin kolegi, nie tolerują wyjazdów na obozy bo obawiają się reakcji otoczenia na ich często uznawane przez innych „fanaberie” lub „wymysły”. To bardzo trudne dla dziecka, szczególnie gdy jest już starsze i bywa wyśmiewane przez innych rówieśników.

Co zatem wpływa na niechęć dziecka do jedzenia?

Czynników może być wiele, wszystko zależy od stanu zdrowia dziecka i jego preferencji żywieniowych. Należy jednak zwrócić uwagę na postawę ciała dziecka podczas spożywania posiłków, nieprawidłowa postawa, kołysanie się na krześle, bieganie dziecka wokół stołu i zajadanie w biegu, spadanie z nieodpowiedniego krzesełka napewno nie motywuje dziecko do spokojnego spożywania pokarmu.

Poniżej przedstawiam kilka czynników wpływających na dalszy proces żywienia dziecka:

• Już w okresie niemowlęctwa: Trudności podczas karmienia piersią, Kolki/ulewanie oraz alergie pokarmowe i trudności dziecka w wypróżnianiu się. Wprowadzanie stałych pokarmów, w tym grudki, cząstki, trudności w żuciu, gryzieniu i połykaniu, często pojawiający się odruch wymiotny. Powyższe czynniki wpływają na dziecko i postawę rodziców.
• W okresie przedszkolnym: Niechęć do przebywania w jednym miejscu, niechęć do próbowania nowych rzeczy oraz  monotonna dieta, w tym papki, kolor pokarmów, kształt i oczywiście zapach.

Przetwarzanie sensoryczne, a dieta dziecka

Klasyfikacja DC:0-3R

Sensoryczna awersja do pokarmu na którą ma wpływ:

•  smak
• konsystencja
• zapach
• czucie

Dopiero dokładną obserwacja jest wstanie określić dlaczego dziecko nie chce spożywać określonych produktów. Co jest powodem? Zapach pokarmu, a może jego konsystencja i smak? Być może niechęć do pobrudzenia rąk lub twarzy tym pokarmem! Może łyżeczka jest zimna, a w pokarmie grudki? Być może zapach detergentów ze sztućców ma wpływ na niechęć dziecka, lub brudna bluzka! A co z dźwiękiem?  To kolejny czynnik, który może zniechęcić dziecko do zajadania posiłków, w końcu odgłos gryzienia i żucia wpływa na jakość jedzenia.

Może się Wam wydawać to niemożliwe, ale wygląd również ma bardzo duże znaczenie! Wyobraźcie sobie, że mój syn nie jadał w szkolnej zerówce posiłków, które mu przygotowywałam. Wracał do domu z pełną śniadaniówką. Kiedy zaczęłam dopytywać początkowo nie potrafił mi wyjaśnić przyczyny nie zjedzonego pokarmu. Drążąc temat, dowiedziałam się, że od tygodnia siedzi przed nim koleżanka, która ma brudną śniadaniówkę (pełno naklejek już obdartych i wyglądającym nieestetycznie dla mojego dziecka). Kiedy mój syn siadał na przeciwko tej dziewczynki, nie potrafił skupić się na swoim posiłku, czuł niesmak i tym sposobem nie jadał jedzenia, które uwielbiał.
Dlatego szczegółowa analiza może pozwolić nam odkryć z czym boryka się nasze dziecko. W przypadku mojego syna wystarczyła zmiana miejsca podczas posiłku.

Dlatego Szanowni Rodzice nie bójcie się diagnozować dziecko, poszukiwać rozwiązań, dzięki temu pomagacie dziecku i sobie!

Co możemy zrobić by pomóc naszemu dziecku?

1. Wykonanie pełnej diagnozy preferencji żywieniowych dziecka.
2. Wykonanie diagnozy stanu zdrowia.
3. Diagnoza poziom rozwoju procesów przetwarzania rozwoju sensorycznego.
4. Przestrzeganie zaleceń w diecie sensorycznej.
5. Przestrzeganie poniższych zaleceń:
6. Posiłek to ważna sprawa! Ma dawać radość. To czas na wspólne rozmowy, dzielenie się i celebrowanie tej chwili razem. Atmosfera podczas posiłku to podstawa!

1. Jedzenie to przyjemność- ma być kolorowe, o różnych cechach sensorycznych, wspólną zabawa z dzieckiem podczas przygotowania posiłku to ważna sprawa. Posiłek nie musi być monotonny, a może być dziełem sztuki! Inspirujcie się z Internetu pomysłami na kolorowe potrawy, zwierzątka, autka i samoloty itp.
2. Wspólnie róbcie listę zakupów, wspólnie chodźcie po sklepach, wąchajcie, dotykajcie jedzenie (o ile można), ale oglądanie to też cudowna przygoda dla dziecka.
3. Przygotowujcie miejsce na posiłek, ważne by dziecko miało swoje wygodne, dostosowane do wzrostu miejsce, krzesło powinno być dostosowane do dziecka.

Dziecku, które jest w ciągłym ruchu, może pomóc tera banda, umieszczona w nogach krzesła, by podczas posiłku mogło swobodnie nią poruszać. Dziecko ze skłonnością do spadania z krzesła, polecam siedzenie na dysku sensorycznym, a dziecku, któremu wszystko wypada z rąk, warto zakupić matę antypoślizgową, lub cięższy kubek, obciążone sztućce.

Dziecko, które nie lubi się brudzić- warto w pobliżu mieć wilgotny ręcznik, lub chusteczki, a jeśli chce wypluć pokarm, dodatkowa miseczka również się przyda. Tym dzieciom, które czują intensywnie zapachy, warto wprowadzić ulubiony zapach (olejki eteryczne) w pomieszczeniu lub wywietrzyć pomieszczenie przed posiłkiem.

Strategii radzenia oraz zasad może być wiele, wszystko zależy od indywidualnych predyspozycji dziecka i od nas dorosłych.

Zachęcam do literatury:

1. Strategie sensoryczne w jedzeniu i mówieniu, Natalia Górka- Pik, Bożena Osowska- Szlachcic, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2020,
2.  Integracja sensoryczna. Skuteczne strategie w terapii dzieci i nastolatków, Wydawnictwo Uniwersytet Jagieloński, Kraków 2015
3. Moje dziecko nie chce jeść, Carlos González, Warszawa, Wydawnictwo Łamania, 2013
4. Uśmiechnij się! Siadamy do stołu: wspólne rodzinne posiłki, Jesper Juul, Wydawnictwo MiND Dariusz Syska, 2011,

Ostatnia pozycja jest bliska memu sercu- Jesper Juul, podejście duńskiego pedagoga skradło dawno temu moje serce!